Аймагай засаг дарга Мүнхэ-Һарьдагай нэрэмжэтэ литературна нэгэдэлэй түрүүлэгшэ поэт Елена Гончиковна Цыбикжаповае, мүн эдэ мүрнүүдэй авторые угтан абаhан байна.
Энэ хөөрэлдөөнэй дүнгөөр аймагай засаг дарга хамшаг үбшэнhөө hэргылгын бүхы хорюулнуудые сахиhан гуримаар суута нэгэдэлэйнгээ 85 жэлэй ойн баяр үнгэргэхэ тухай шиидхэбэри абаба. Нютагтаа ажабайhан аха үеын зохёолшод Владимир Тулаев Владимир Сыренов хоёр эдэ үдэрнүүдтэ уншагшадтайгаа арайл уулзаха аргагүй гэжэ түрэлхидынь хэлэhэн тухай Елена Цыбикжаповагай дуулгахада, халагламаар hэн. Хүндэтэ ахатандаа, мүн Улаан-Үдэдэ эмнэлгын hүүлээр гэртээ байhан Ардан Лопсонович Ангархаевта бэеын энхэ элүүрые хүсэнэбди.
Аймагай даргын дэмжэлгэдэ хүртэhэндөө урма баяртайнууд, Елена Цыбикжапова бидэ хоёр Литературна нэгэдэлэй гэшүүн, поэт Нима-Базар Цыденовтэй хамта Хужарай hургуулида айлшалбабди. Һургуулиин захирал Оксана Доржеевна Таряшинова түрүүтэй багшанар хүндэмүүшэ ёhоор угтажа абаба.
Хэдэн арбаад жэлэй туршада энэ hургуулида багшалhан, уласай буряад хэлэнэй эрхим багшанарай нэгэн гэжэ суурхаhан, Ородой Холбооной ниитэ hуралсалай хүндэтэ ажалшан Елена Гончиковна сэдьхэлээ хүдэлэн, түрэл болоhон hуралсалай гуламтатай, хүндэтэ багшанартай бидэниие танилсуулба. Заhабарилгын ажал бүтээгдээ гэжэ мэдэрхээр сэбэр арюун таhагууд соо хэшээлнүүд боложо байба. Уужам салуу нэгэ таhаг соо hурагшад бэе бэеhээн зайтайгаар hуужа, ерэhэн айлшадые hонирхон шагнаба.
Е.Г.Цыбикжапова суута нэгэдэлэй түүхэ уудалан хөөрэбэ. Тэрэ холын 1936 ондо мүндэлhэн «Түнхэнэй хабар» гэжэ гар бэшэмэл альманахhаа эхи абаад, алдар домогто поэт, публицист, ниитын ажал ябуулагша Мүнхэ-Һарьдагай (Будажап Найдаковой) нэрые саашадаа зүүhэн уран гуурhатанай энэ гуламта айхабтар баян түүхэтэй гээшэ ааб даа. Дольен Мадасоной, Генин-Дарма Нацовай, Цыретор Зарбуевай солото нэрэнүүд нэрлэгдээ. Агууехэ дайнда баатарай үхэлөөр унаhан бэлигтэй поэт Цыретор Зарбуевай дуун боложо мүнхэрhэн шүлэгэй мүрнүүд зэдэлээ:
Саяан үндэр ууламнай
Сагаан мүнгэн малгайтай.
Сасуу олон үетэмнай
Сэсэн hонин зугаатай.
1960-аад онуудта нэгэдэлэй ажал дахинаа hэргэжэ, Лопсон Тапхаевай, Владимир Тулаевай оролдолгоор аймагай «Саяан» болон «Саяны» сонинуудай дэргэдэ бурьялжа, харьялжа эхилээ hэн. Тэдэнэй эдэбхиие халуунаар дэмжэhэн зохёолшод Балдан Ябжанов, Шагдар Байминов, Будажап Машкинов, Владимир Халхуев, Виктор Семенов, Владимир Сыренов, Ардан Ангархаев, Борис Сыренов, Илья Намсараев, Баир Дугаров болон бусад литературна элдэб жанрнуудые зоригтой хэрэглэн зохёожо, захата номуудаа нара харуулhан юм.
Эдиршүүлые буряадаар бэшэжэ hургаhан аша габьяатай хүндэтэ багшанарые Елена Цыбикжапова нэрлээ hэн. Н.А.Тулусоева, Д.Г.Замбалов, Д.Д.Лыгденов, П.Д.Бахажеева, С.Д.Сотникова, Г.Г.Тонтоева болон hүүлэй хэдэн арбаад жэлэй туршада түрэл хэлэнэй болон уран зохёолой баялигтай хүүгэдые танилсуулhан, бэшэхэ hэдэбтэйшүүлые элирүүлжэ, түрүүшын туршалгануудтань сэгнэлтэ үгэhэн, дэмжэhэн бэрхэ багшанарта сэдьхэлэй халуун баяр хүргэбэ. 1970-аад онуудта Толтын hургуулида буряад хэлэнэй мартагдашагүй хэшээл бидэнэртэ үршөөhэн хайрата багша, уран зохёолшо Софья Доржиевна Сотниковае hанан дурсан ябадаг шабинарынь олон даа.
Хужар хадаа Буряадай арадай поэт Лопсон Тапхаевай тоонто нютаг юм. Һургуулида, нютагай номой санда поэдэй дурасхаалта музей байгуулагданхай. 2011 ондо, литературна нэгэдэлэй 75 жэлэй ойн баярай үедэ энэ музей нээлгын ёhололдо «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшанай делегациин бүридэлдэ хабаадалсаа hэмди. 19-тэй залуу ирагуу найруулагша Лопсон Тапхаев «Поэт зүрхэн» шүлэгтөө иигэжэ бэшээ бэлэй:
Үнэн зүрхэнhөөшье гү, али наадалнашье гү даа?
Үетэмни намаяа «поэт зүрхэтэ» - гэлдэнэл.
Зүрхөөрөө үнэндөө шүлэгтэй нүхэсөө хүм даа,
Зүгөөр анхарыт, нүхэдни, ойлгуулхые hэдэнэб.
Поэт зүрхэн – онсо ондоо бэшэл даа:
Профессортэшье хандыт, рентгендэшье харыт.
Улаахан, монсогорхон, танайхитай бүри адлил,
Уяхан зөөлэнөөрөө илгарнал аа гү даа, хари…
Дэлхэйн арбаад хэлэндэ оршуулагдаhан уян hайхан уянгата аялгатай, гүн гүнзэгы удхатай шүлэгүүд болон поэмэнүүдэй автор Лопсон Тапхаев монгол туургата арадуудай уран зохёолой үргэн баян түүхэдэ хүндэтэ hуурияа эзэлэнхэй.
Лопсон Тапхаевай «Андалдашагүй баялиг» гэжэ шүлэгэй гүнзэгы удхаhаа hабагшалан, уран зохёол шэнжэлэгшэ Туяна Самбялова өөрынгөө шэнэ номые нэрлэhэн байна. Мүнхэ-Һарьдагай нэрэмжэтэ литературна нэгэдэлэй ойн баярта зорюулагдаhан энэ номтой танилсуулгын үедэ Түнхэнэй поэдүүдэй шүлэгүүд уншагдаа, видеоролик дурадхагдаа hэн. «Буряад үнэн» сониндо гуша гаран жэл хүдэлхэ үедөө Түнхэнэй уран зохёолшодтой нүхэсэжэ, уншагшадтай уулзалгануудые хамтын хүсөөр үнгэргэжэ ябаhан тухай автор хөөрэбэ.
Үльгэр домог зохёожо, удаадахи үенүүдтэ сэгнэшэгүй баялиг болгон үлөөhэн Майсаан Алсыевhаа эхилээд, уран зохёолой «харгын далан бариhан» Түнхэнэй хурса гуурhатан тухай, тэдэнэй зохёохы арга дүрэ, ульгам hайхан хэлэн тухай шэнэ номтой танилсалга иигээд дүүрэбэ.
Нэгэдэлэй эдэбхитэй гэшүүн, поэт Нима-Базар Цыденов «Тункинский подарок от Нимы Цыденова. Проза. Поэзия. Публицистика» гэжэ номоо Хужарай hургуулида бэлэглэбэ. Ородоор бэшэдэг ахатамнай олон харюусалгата тушаал эзэлжэ байгаа, нэгэ үедэ «Саяны» сониной редакторааршье хүдэлөө. Ангуушадай, загаhашадай элдэб уршагта ябадалнууд тухай, хүнүүдэй hонин намтар тухай хөөрөөгөө, аймагай зоной hуудал байдал hайжаруулгын арга боломжо тухай hанамжаяа Нима Базаржапович энэ ном соогоо ниитэлээ. Шүлэгүүдhээ гадна рассказууд, фантастикын удха хэлбэритэй найруулгануудшье (“Симпозиум богов”) суглуулбарида оронхой.
Аршаанай дунда hургуулиин шэнэ уужам hаруул байшанда удаадахи уулзалгамнай үнгэрөө. Шэнэ сагай эрилтэнүүдээр баригдаhан гайхамшаг энэ байрада 400 гаран үхибүүд hурана. Һургуулиин захирал Дашима Гылыковна Дамдинова түрүүтэй багшанар хүхэ хадагаар бидэниие угтаба. Дашима Гылыковна өөрөө шүлэг бэшэдэг, Түнхэнэй литературна нэгэдэлэй гэшүүн юм.
Долоодохи ангиин hурагшадтай уулзабабди. Даба-Нима Майдаров, Бэлигма Таряшинова hурагшад гуурhаяа туршадаг байба. Уран үгэтэй нүхэсэжэ, хэлэеэ мүлижэ байхые хүүгэдтэ хүсэбэбди. Хүндэтэ багшанарта халуун баяр хүргөөд, хүнгэн бэшэ ажалдань амжалта хүсэбэбди.
Мүнхэ-Һарьдагай нэрэмжэтэ литературна нэгэдэлэй ойн баяр октябрь hарада үнгэрхэ, үдэрынь hаяар мэдэгдэхэ, олониитэдэ мэдээсэгдэхэ гээд хүндэтэ уншагшадтаа дуулганабди.
